آزمایش غربالگری یکی از ابزارهای کلیدی در پیشگیری و تشخیص زودهنگام بیماری ها ، به ویژه در دوران بارداری است. این نوع آزمایش به افراد کمک می کند تا قبل از بروز علائم آشکار ، از وضعیت سلامتی خود آگاه شوند. غربالگری در دوران بارداری و پیش از زایمان یکی از تست های رایج و ضروری برای بررسی سلامت جنین محسوب می شود. از این رو ، در مقاله حاضر ، بهترین مرکز سونوگرافی و تصویربرداری تهران ، به شرح چگونگی ، کاربردها مزایای این تست پرداخته است.
آزمایش غربالگری یعنی چه ؟
تست غربالگری (Screening Test) به مجموعه ای از تست های پزشکی گفته می شود که برای شناسایی زودهنگام بیماری ها در افراد بدون علائم ظاهری انجام می شود. هدف اصلی این تست ها ، پیشگیری از پیشرفت بیماری یا شناسایی سریع آن جهت آغاز درمان مؤثر است.
انواع آزمایش غربالگری
غربالگری از جمله روش هایی است که در افراد گوناگون و با اهداف مختلف انجام می شود. در این بخش به انواع این آزمایش و کاربرد هر یک می پردازیم.
غربالگری دوران بارداری
یکی از مهم ترین مراحل مراقبت های بارداری ، انجام تست های غربالگری جنین در دوران بارداری است. این آزمایش ها معمولاً در سه ماهه اول و دوم بارداری انجام می شوند و شامل موارد زیر هستند :
- آزمایش خون مادر
- سونوگرافی NT (شفافیت پشت گردن جنین)
- غربالگری سندروم داون ، تریزومی ۱۸ و ۱۳
تست غربالگری ثانویه
نتایج آزمایش غربالگری در اواخر سه ماهه اول بارداری به سه دسته کلی کم خطر ، خطر متوسط و پر خطر تقسیم می شود. معمولاً غربالگری سه ماهه اول ، بین هفته های 11 و 14 بارداری انجام می شود. با استفاده از سن و نتایج تست خون و سونوگرافی ، پزشک شما ، می تواند خطر حمل یک نوزاد دارای سندروم داون یا تریزومی 18 ، را حدس بزند. اگر نتایج نشان دهد که سطح خطر متوسط تا بالا است ، شما باید بعد از غربالگری سه ماهه اول ، تست دیگری را که قطعی تر است ، انجام دهید. اگر جواب آزمایش غربالگری مادر در دسته پر خطر باشد ، به تجویز پزشک ، مادر باید تحت آزمایشات دیگر قرار گیرد ؛ آزمایشاتی مانند آمینوسنتز و نمونه برداری پرزهای جفنتی. اما اگر جواب آزمایش سه ماهه اول ، خطر متوسط باشد ، پزشک انجام غربالگری سه ماهه دوم بارداری را برای مادر تجویز می کند.
آزمایش غربالگری سرطان ها
تشخیص زودهنگام سرطان می تواند جان انسان را نجات دهد و تست غربالگری یکی از روش های مهم تشخیص آن است. رایج ترین این تست ها برای سرطان عبارتند از :
- ماموگرافی برای سرطان پستان
- پاپ اسمیر برای سرطان دهانه رحم
- آزمایش PSA برای سرطان پروستات
- کولونوسکوپی یا FIT برای سرطان روده بزرگ
غربالگری بیماری های متابولیک نوزادان
پس از تولد نوزاد ، انواع آزمایش غربالگری برای شناسایی بیماری های ژنتیکی و متابولیک انجام می شود ، مانند : فنیل کتونوری (PKU) ، کم کاری تیروئید مادرزادی و گالاکتوزمی
غربالگری سلامت عمومی
این تست ها برای شناسایی عوامل خطر در افراد بزرگسال انجام می شود که مهم ترین آن ها عبارتند از فشار خون بالا ، دیابت نوع ۲ ، کلسترول بالا و چاقی.
تفاوت تست غربالگری با تشخیص قطعی
بسیاری از افراد تصور می کنند که آزمایش غربالگری یک تشخیص نهایی است ، اما اینطور نیست. اگر نتیجه غربالگری غیر طبیعی باشد ، پزشک آزمایش های تأییدی و تشخیصی بیشتری تجویز می کند تا به نتیجه قطعی دست یابد و درمان را با اطمینان خاطر شروع کند.
اهداف و مزایای آزمایش غربالگری
- تشخیص زودهنگام بیماری
- کاهش هزینه های درمانی در آینده
- افزایش احتمال درمان موفق
- ارتقاء سطح سلامت عمومی جامعه
آزمایش غربالگری برای چه کسانی واجب است ؟
این تست ها برای همه افراد به یک اندازه ضروری نیست ، اما برای برخی گروه ها انجام آن ها بسیار واجب است یا به شدت توصیه می شود. گروه هایی که در ادامه به آن ها اشاره شده ، بیشتر در معرض خطر ابتلا به برخی بیماری ها هستند یا در موقعیتی قرار دارند که تشخیص زودهنگام بیماری می تواند جان آن ها را نجات دهد.
زنان باردار
زنان باردار جزو اصلی ترین گروه هایی هستند که انجام آزمایش غربالگری برای آن ها ضروری است. تست های های غربالگری بارداری برای بررسی ناهنجاری های ژنتیکی جنین مانند سندروم داون ، تریزومی ۱۸ و تریزومی ۱۳ انجام می شود. این آزمایش ها معمولاً در سه ماهه اول و دوم بارداری صورت می گیرند. غربالگری در موارد زیر اهمیت بیشتری دارد :
- اگر سن مادر بالای ۳۵ سال باشد.
- اگر سابقه بیماری های ژنتیکی در خانواده وجود داشته باشد.
- اگر مادر در بارداری قبلی ناهنجاری کروموزومی داشته.
- اگر بارداری با روش های کمک باروری مانند IVF انجام شده باشد.
نوزادان تازه متولد شده
تمام نوزادان باید در روزهای ابتدایی تولد ، معمولاً بین روز سوم تا پنجم ، تحت غربالگری نوزادی قرار بگیرند. این تست ها برای شناسایی بیماری های ژنتیکی و متابولیک مانند فنیل کتونوری (PKU) و کم کاری تیروئید مادرزادی انجام می شوند. اگر این بیماری ها در زمان مناسب تشخیص داده شوند ، می توان از عوارض جدی مثل عقب ماندگی ذهنی جلوگیری کرد.
افراد بالای ۴۰ یا ۵۰ سال
با افزایش سن ، احتمال ابتلا به بیماری هایی مثل سرطان ، دیابت ، فشار خون بالا و بیماری های قلبی افزایش می یابد. به همین دلیل ، آزمایش غربالگری برای این افراد به شدت توصیه می شود. از جمله تست های رایج در این سن می توان به ماموگرافی برای سرطان پستان (در زنان بالای ۴۰ سال) ، کولونوسکوپی برای سرطان روده بزرگ (از حدود سن ۵۰ سالگی) و آزمایش های قند و چربی خون اشاره کرد.
افرادی که در خانواده سابقه بیماری دارند.
اگر در خانواده شما ، به ویژه بستگان درجه یک ، سابقه ابتلا به بیماری هایی مانند سرطان پستان ، سرطان روده ، سرطان پروستات ، دیابت نوع ۲ ، بیماری های قلبی یا بیماری های ژنتیکی وجود دارد ، احتمال ابتلا به این بیماری ها در شما هم بیشتر است. در این موارد ، انجام آزمایش غربالگری هدفمند می تواند به تشخیص زود هنگام و پیشگیری کمک کند.
افرادی با سبک زندگی ناسالم
افرادی که سبک زندگی آن‌ها ناسالم است ، یعنی دچار اضافه وزن یا چاقی هستند ، سیگار یا الکل مصرف می کنند ، فعالیت بدنی کافی یا تغذیه مناسب ندارند ، در معرض ابتلا به بیماری های مزمن مثل دیابت ، فشار خون بالا ، بیماری های قلبی و برخی سرطان ها قرار دارند. برای این افراد ، انجام آزمایش های غربالگری منظم می تواند یک اقدام پیشگیرانه و نجات بخش باشد.
زنان دارای فعالیت جنسی
زنان از سن ۲۱ سالگی یا پس از شروع فعالیت جنسی باید آزمایش پاپ اسمیر انجام دهند. این آزمایش برای غربالگری سرطان دهانه رحم است و اگر به صورت منظم انجام شود ، می تواند منجر به تشخیص بسیار زودهنگام این بیماری شود.
سوالات متداول درباره آزمایش غربالگری
1.آیا آزمایش غربالگری درد دارد ؟
خیر. اغلب این تست ها غیر تهاجمی است یا با کمترین درد ممکن انجام می شوند.
2. آیا نتیجه غربالگری صد در صد قطعی است ؟
خیر. تست غربالگری فقط احتمال وجود بیماری را نشان می دهد و نیاز به آزمایش های تکمیلی دارد.
3. بهترین زمان برای غربالگری بارداری چه موقع است ؟
سه ماهه اول (بین هفته ۱۱ تا ۱۳ بارداری) بهترین زمان برای غربالگری اولیه است.
آزمایش غربالگری یکی از ستون های اصلی نظام سلامت است. با انجام به موقع این تست ها می توان از بروز بسیاری از بیماری های خطرناک جلوگیری کرد یا آن ها را در مراحل اولیه درمان نمود. اما ، به خاطر داشته باشید که همیشه قبل از انجام تست های غربالگری با پزشک متخصص مشورت کنید. همچنین ، زمان بندی صحیح برای انجام آزمایش ها اهمیت بسیاری دارد و باید طبق توصیه پزشک متخصص باشد. ذکر این نکته نیز ضروری است که نتایج مثبت یا منفی غربالگری الزاماً نشانه بیماری یا سلامتی قطعی نیست و نیاز به بررسی های بیشتر جهت اطمینان یافتن و اقدام مناسب دارد.
