بیوپسی کبد یا نمونه برداری از کبد یکی از روش های تشخیصی مهم برای بررسی وضعیت بافت کبدی و تشخیص دقیق بیماری های مزمن و حاد کبد است. اگرچه روش های غیر تهاجمی بسیاری برای بررسی کبد وجود دارد ، بیوپسی کبد همچنان به عنوان یک ابزار طلایی در بررسی دقیق پاتولوژی کبد باقی مانده است. بهترین مرکز سونوگرافی و بیوپسی تهران در این مقاله به بررسی انواع روش های بیوپسی ، کاربردها ، عوارض احتمالی و مزایا و معایب آن می پردازد.
دلایل و اهداف انجام نمونه برداری کبد
بیوپسی کبد با اهداف و دلایل گوناگون در بهترین مرکز تصویربرداری و نمونه برداری تهران انجام می شود که مهم ترین آن ها عبارتند از :
- تشخیص بیماری های کبدی : بیماری هایی مانند هپاتیت مزمن ( مثل هپاتیت B یا C) برای ارزیابی شدت التهاب و آسیب ، کبد چرب برای تشخیص وجود التهاب یا فیبروز و سیروز کبدی برای تعیین میزان پیشرفت بیماری
- بررسی علت آنزیم های کبدی غیر طبیعی : وقتی نتایج آزمایش خون نشان دهنده اختلال در عملکرد کبد است ولی علت آن مشخص نیست.
- بررسی شدت بیماری : برای تعیین درجه فیبروز (سخت شدگی بافت کبد) یا میزان آسیب در بیماری هایی مانند هپاتیت مزمن.
- بررسی توده ها یا ضایعات کبدی : برای تشخیص تومورها یا سایر توده های مشکوک در کبد.
- ارزیابی اثر درمان : برای بررسی میزان پاسخ به درمان در بیماری هایی مانند هپاتیت مزمن یا بیماری های ذخیره ای مانند ویلسون یا هموکروماتوز.
- بررسی بیماری های ژنتیکی یا متابولیک : مانند بیماری ویلسون ، کمبود آلفا-۱ آنتی تریپسین یا هموکروماتوز.
بیوپسی کبد چگونه انجام می شود ؟
نمونه برداری از کبد یک روش پزشکی است که در آن نمونه ای کوچک از بافت کبد برای بررسی در زیر میکروسکوپ برداشته می شود. این کار معمولاً برای تشخیص بیماری های کبدی ، ارزیابی شدت آسیب یا پیگیری روند درمان انجام می شود. فرآیند بیوپسی کبد معمولاً در کمتر از ۳۰ دقیقه انجام می شود. به این صورت که بیمار به پشت یا پهلو دراز می کشد ، ناحیه مورد نظر ضد عفونی و بی حس شده و سپس سوزن بیوپسی وارد کبد شده و نمونه برداری انجام می شود. پس از آن ، بیمار به مدت چند ساعت برای بررسی علائم حیاتی و پیشگیری از عوارض تحت نظر قرار می گیرد. در مرکز سونوگرافی و نمونه برداری مهر ایرانیان ، بیوپسی کبد به چند روش مختلف انجام می شود که در ادامه به آن می پردازیم.
انواع روش های نمونه برداری از کبد
| روش | توضیحات |
| بیوپسی از راه پوست (Percutaneous Liver Biopsy) | شایع ترین روش است که در آن با استفاده از یک سوزن نازک از طریق پوست به کبد نفوذ کرده و نمونه برداری انجام می شود. این روش معمولاً با هدایت سونوگرافی یا CT انجام می‌شود. |
| بیوپسی کبد از راه ورید گردنی (Transjugular Liver Biopsy) | در بیمارانی با اختلالات انعقادی یا وجود آسیت ، نمونه برداری از طریق ورید ژوگولار داخلی انجام می شود. این روش امکان انجام همزمان اندازه گیری فشار ورید باب را نیز فراهم می‌کند. |
| بیوپسی لاپاراسکوپی | در شرایطی که نیاز به مشاهده مستقیم سطح کبد باشد ، بیوپسی تحت لاپاراسکوپی انجام می شود. این روش تهاجمی تر است و معمولاً در اتاق عمل صورت می گیرد. |
آمادگی قبل از بیوپسی کبد
قبل از انجام نمونه برداری از کبد لازم است آزمایش های ضد انعقاد خون مانند PT ، PTT ، INR از سوی متخصص بررسی شوند. در صورت لزوم ، مصرف داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت باید قطع شود. همچنین ، لازم است حداقل 6 ساعت قبل از انجام نمونه برداری ناشتا باشید. انجام تصویربرداری مقدماتی برای تعیین محل مناسب نمونه برداری نیز ضروری است.
تفسیر جواب بیوپسی کبد
نمونه گرفته شده به دقت توسط پاتولوژیست بررسی می شود و اطلاعات مهمی مانند میزان التهاب ، درجه فیبروز ، وجود چربی یا سلول های غیر طبیعی ، علائم ویروسی و خود ایمنی یا متابولیک گزارش می شود و پزشک براساس آن اقدام به درمان می کند. تفسیر جواب بیوپسی کبد معمولاً شامل چند مؤلفه کلیدی است که به پزشک کمک می کند شدت و نوع بیماری را مشخص کند. مهم ترین بخش های گزارش نمونه برداری از کبد شامل مواردی است که در جدول زیر شرح داده شده است :
| مورد گزارش | توضیحات |
| تشخیص اصلی (Diagnosis) | تشخیص پاتولوژیک بر اساس نوع آسیب : مثلاً هپاتیت مزمن با شدت متوسط ، استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) ، فیبروز پیشرفته یا سیروز کامل. |
| شدت التهاب (Grade) | میزان التهاب فعال در کبد بررسی می شود و معمولاً بر اساس سیستم های نمره دهی مثل METAVIR یا Ishak سنجیده می‌شود ؛ از A0 (بدون التهاب) تا A3 (التهاب شدید) |
| میزان فیبروز یا اسکار (Stage) | این مورد در بیوپسی کبد نشان می دهد کبد تا چه حد فیبروز است یا به سمت سیروز رفته ؛ ( F0 : بدون فیبروز ، F1 : فیبروز خفیف ، F2 : فیبروز متوسط ، F3 : فیبروز شدید ، F4 : سیروز کامل ) |
| وجود چربی در کبد (Steatosis) | درصد چربی در سلول های کبدی بیان می شود. مثلاً در صورتی که 30٪ از سلول ها دارای تجمع چربی هستند ، کبد دچار استئاتوز متوسط است. |
| بررسی سایر ویژگی های پاتولوژیک | مثل نکروز سلولی ، التهاب مجاری صفراوی (کلانژیت) ، تجمع آهن یا مس ، یا وجود گرانولوم |
عوارض بیوپسی کبد
اگرچه نمونه برداری از کبد روشی ایمن تلقی می شود ، اما ممکن است عوارضی همچون درد در محل نمونه برداری و واکنش های حساسیتی به داروی بی حسی را در پی داشته باشد. در موارد نادر نیز ممکن است فرد عوارض احتمالی دیگری مانند خونریزی داخلی ، سوراخ شدن تصادفی اندام های اطراف و عفونت را تجربه کند که در صورت انتخاب یک مرکز بیوپسی و نمونه برداری معتبر با متخصان حاذق اتفاق نخواهد افتاد.
مراقبت بعد از بیوپسی کبد
بعد از نمونه برداری از کبد باید نکات مراقبتی را رعایت کنید تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود و روند بهبودی به خوبی طی شود. مهم ترین نکاتی که بعد از بیوپسی باید رعایت کنید در ادامه آورده شده است :
- معمولاً باید ۴ تا ۶ ساعت پس از انجام بیوپسی کبد در بخش تحت نظر بمانید تا علائم حیاتی کنترل شود. پس از ترخیص هم توصیه می شود تا ۲۴ ساعت در منزل استراحت مطلق داشته باشید.
- تا ۷ روز پس از بیوپسی باید از بلند کردن اجسام سنگین ، خم شدن یا فعالیت های شدید بدنی خودداری کنید.
- داروهای مسکن تجویز شده را مصرف کنید. مصرف آسپرین ، ایبوپروفن یا سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی به دلیل افزایش خونریزی معمولاً ممنوع است.
- در صورت بروز علائمی همچون درد شدید و مداوم شکم یا شانه ، خونریزی از محل بیوپسی کبد ، سرگیجه ، غش یا افت فشار خون ، تب یا لرز ، تنگی نفس یا ضعف شدید و تهوع یا استفراغ مداوم بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
- پانسمان محل نمونه برداری باید تا 24 ساعت خشک و تمیز نگه داشته شود.
بعد از بیوپسی کبد چه بخوریم ؟
معمولاً چند ساعت بعد از انجام نمونه برداری کبد ، می توان رژیم غذایی معمول را از سر گرفت. توصیه می شود مایعات به مقدار کافی بنوشید ، مگر اینکه پزشک محدودیت خاصی اعمال کرده باشد.
